Քաղաքակրթություն

Օրինակներ

Եգիպտական քաղաքակրթություն

Եգիպտական քաղաքակրթությունԵգիպտական քաղաքակրթությունը ձևավորվել է Աֆրիկայի հյուսիս–արևելքում` Նեղոս գետի ստորին հոսանքի շրջանում: Եգիպտոս անունը ծագում է այս երկրին հույների տված Ագյուպտոս անվանումից: Վերջինս ծագում էր Եգիպտոսի խոշորագույն քաղաքներից մեկի` Մեմֆիսի Խեթ–կա–Պտահ անվանումից: Իրենք` եգիպտացիները, իրենց երկիրն անվանում էին Կեմետ, որը նշանակում էր Սև (երկիր)՝ ի տարբերություն Կարմիրի, այն է` անապատի: Եգիպտոսի Վաղթագավորությունը Առաջին խոշոր բնակավայրերը հունարեն կոչվում էին նոմեր: Ք.ա. 34-33-րդ դդ. նոմերը միավորվեցին, և կազմավորվեցին երկու խոշոր թագավորություններ` Վերին և Ստորին Եգիպտոսներ: Վերին Եգիպտոսի մայրաքաղաքը Նեխենն էր, իսկ Ստորինի մայրաքաղաքը` Բուտոն: Միացյալ Եգիպտոսի առաջին արքան՝ Մինան, հիմք դրեց համաեգիպտական I հարստությանը: Եգիպտոսի արքաները կրում էին փարավոն տիտղոսը, որը ծագում է հին եգիպտերեն պեր–օ` «մեծ տուն» (այսինքն՝ պալատ) անվանումից: Մինայի կարևոր քայլերից էր նոր մայրաքաղաք Մեմֆիսի կառուցումը: I հարստության արքաներն արշավանքներ իրականացրեցին նաև դեպի արևմուտք`Լիբիա, և հարավ` Նուբիա: Այս շրջանում է սկսվում խոշոր դամբարանների կառուցումը Աբիդոս քաղաքի մոտ` Նեղոսի ափին:

• Մարտահրավեր՝ Ջրհեղեղներ
• Արձագանք՝ Ջրանցքներ, ջրմուղներ
• Վերջնական արդյունք՝ Զարգացում

Հին Չինական քաղաքակրթություն

Չինական քաղաքակրթություն: Չինաստանը հնագույն մշակույթի երկիր է, արևելյան քաղաքակրթության օրրանը. այստեղ են կատարվել մի շարք գյուտեր ու հայտնագործություններ՝ բնական մետաքսը, վառոդը, կողմնացույցը, մեխանիկական ժամացույցը, թուղթը, գունավոր տպագրությունը և այլն։ Այստեղ են ստեղծվել համաշխարհային նշանակության փիլիսոփայական ուղղություններ կոնֆուցիականությունը, դաոսականությունը և մոիզմը։ Հոգևոր մշակույթի ավանդույթները՝ ինքնատիպ չինական թատրոնը, գեղանկարչությունը, երաժշտությունը, ուշու մարմնամարզությունը, լուսնային օրացույցը և այլն, պահպանվել են մինչև մեր օրերը։ Չինական Ցին Շի Հուանդի կայսրի հրամանով կայսրության հյուսիսարևմտյան սահմանները հարձակումներից պաշտպանելու համար կառուցվել է հոծ պատ՝ Չինական մեծ պարիսպը (երկարությունը՝ 6250 կմ, բարձրությունը՝ 6,6–10 մ, լայնությունը՝ հիմքում 6,5 մ, վերևում 5,5 մ), որը միակ ձեռակերտ կառույցն է, որ կարելի է անզեն աչքով տեսնել տիեզերքից։ 2007 թ-ին Չինական մեծ պարիսպը ներառվել է աշխարհի նոր 7 հրաշալիքների ցանկում։ Չինաստանը նաև փիլիսոփայական մտքի զարգացման, արևելյան բժշկության հայրենիքն է։ Ինքնատիպ ու գեղեցիկ են չինական քաղաքները։ Նրանց բնորոշ են ուղիղ փողոցները, ազգային ճարտարապետության հին ու նոր կոթողների ներդաշնակությունը, ընդարձակ կանաչ պուրակներն ու ծաղկանոցներն աչքի են ընկնում կոկիկությամբ ու մաքրությամբ։ Մայրաքաղաք Պեկինը (չինարեն՝ Բեյջին, բառացի՝ հյուսիսային մայրաքաղաք) աշխարհի հնագույն քաղաքներից է. հիշատակվում է մ.թ.ա. II հազարամյակից։ Պեկինի կենտրոնում է գտնվում «Ներքին քաղաքը»՝ բազմաթիվ պալատներով, պուրակներով, լճերով, իսկ միջնադարյան պարիսպներով շրջափակված արվարձանները կազմավորում են «Արտաքին քաղաքը»։ Խոշոր քաղաքները զարգացման չինական եղանակի՝ ազատ տնտեսական գոտիների մասեր են։Չինական քաղաքակրթությունը տևել է ՄԹԱ 2100 թ. մինչև 281 թվական: Չինացիներից է ծագել կանաչ թեյը, թղթի մշակումը, օդապարուկը, կողմնացույցը և տպագրությունը: Չինացիներից է եկել նաև ստվերային ժամացույցը, որը բոլոր ժամացույցների նախահայրն է: Չինաստանից է նաև խաչադեղը, որը ժամանակին եղել է եվրոպական պատերազմների գլխավոր զենքը:

• Մարտահրավեր՝ Արտաքին հարձակումներ
• Արձագանք՝ Մեծ պատ, վարչական համաակրգ
• Վերջնական արդյունք՝ Կայունություն

Հին Հնդկական քաղաքակրթություն

Ինչպես արդեն ասել ենք, հնդկական ամենահին քաղաքակրթությունը, որը կոչվում է Հրապպան կամ Պրոտո-հնդկական հայտնաբերվել է հնագետների կողմից վերջին քսաներորդ դարի սկզբին: Գիտնականների զարմացած հայացքից առաջ հայտնվեց աշխույժ մշակույթ ՝ զարգացած քաղաքներով, ջրամատակարարմամբ հագեցած տներ (սա այն ժամանակաշրջանում էր, երբ Եվրոպայում մարդիկ դեռ ապրում էին տեղերում քարանձավներում), զարգացնում էին արհեստներ, առևտուր և արվեստ: Առաջինը պեղվեց հնդկական հին Հարապա քաղաքը, որը անունը տվեց այս քաղաքակրթությանը, այնուհետև Մոհենջո-Դարոյին և այդ ժամանակաշրջանի շատ այլ հին բնակավայրերին: Այդ երկար ժամանակաշրջանի Հին Հնդկաստանի տարածքը գտնվում է Ինդուս գետի ափին և նրա վտակներին, և ասես վզնոցով ծածկված էր Արաբական ծովի արևելյան ափը ժամանակակից Հնդկաստանի և Պակիստանի տարածքում:

• Մարտահրավեր՝ Ըստ որոշ տեսությունների՝ արիացիների ներխուժումը մ․թ․ա․ 1500-ի սահմաններում նպաստել է Ինդոսի քաղաքակրթության անկմանը։
• Արձագանք՝ Ինդոսի հովտի քաղաքակրթությունը՝ Հարապպա և Մոհենջո-Դարո քաղաքները, ունեին լավ պլանավորված փողոցներ, ջրահեռացման համակարգեր, աղյուսե շինություններ։ Առաջիններից էր, որ կիրառել է քաղաքային պլանավորում և ջրմուղներ։

Կրետե (Մինոսյան) քաղաքակրթություն

Հին Կրետեն հայտնի դարձավ սիրահարված աստվածների մասին իր առասպելներով, Իկարուսի լեգենդով, առաջին մարդուն, ով թռավ դեպի երկինք: Այստեղ է ծնվել Զևսը` բոլոր աստվածների հովանավոր սուրբը: Կրետե կղզու հնագույն թագավորության սոցիալական կառուցվածքի մասին շատ քիչ տեղեկություններ են պահպանվել։Բայց կրետա-միկենյան քաղաքակրթությունը բարձրացնում է իր գաղտնիքների որոշակի շղարշը ճարտարապետության և արվեստի պահպանված հուշարձաններում: Կրետեի շինարարական արվեստի առանձնահատուկ առանձնահատկությունների մասին վկայող ուշագրավ երեւույթներից են պահպանված պալատները։ Դրանցից ամենահայտնին Կնոսոսում գտնվող Լաբիրինթոս պալատն է: Այն այդպես է կոչվում բարդ առեղծվածային հատվածների, անթիվ սենյակների պատճառով։ Կրետե-միկենյան քաղաքակրթությունն իր շարունակությունն ու հետագա ծաղկումը գտավ Միկենայում, որտեղ արվեստըծաղկեց նույնիսկ Կրետեի փլուզումից հետո։ Վերջինիս մշակույթի ուժեղ ազդեցության տակ միկենյան քաղաքակրթությունը, սակայն, ուներ իր ոճական առանձնահատկությունները։ Դա նկատելի է առաջին հերթին քաղաքաշինության, մոնումենտալ քանդակագործության և ճարտարապետության սկզբունքներում։Մինոսյան Կնոսոսը իր պալատներով ներկայացել է որպես առաջինը մարդկության պատմության մեջ՝ իր ինժեներաճարտարապետական նորարարություններով, բազմահարկ շինություններով, բնական և արվեստի նորություններով, կոյուղով, օդափոխիչներով, ջեռուցման համակարգով։

• Մարտահրավեր՝ Քիչ հող, պառակտում
• Արձագանք՝ Քաղաք պետություններ, նավագնացություն
• Վերջնական արդյունք՝ Հզորացում

Մայաների քաղաքակրթություն

Մայաների քաղաքակրթությունը, որը գոյություն է ունեցել ներկայիս Մեքսիկայի և Կենտրոնական Ամերիկայի տարածքներում, հայտնի է ոչ միայն իր բարձր զարգացած գիտելիքներով, այլև իր ռազմատենչ բնույթով։ Պատերազմները նրանց կյանքի անբաժանելի մասն էին՝ ծառայելով ոչ միայն տարածքներ գրավելուն, այլև ծեսեր կատարելուն և իշխանություն ցուցադրելուն։ Պատերազմներ և քաղաքականություն Մայաների քաղաքակրթությունը միասնական պետություն չէր, այլ բաղկացած էր բազմաթիվ անկախ քաղաք-պետություններից, որոնք մշտապես պատերազմում էին միմյանց դեմ՝ իշխանության, ռեսուրսների և ազդեցության համար։ Այս պատերազմների հիմնական նպատակն էր թուլացնել մրցակիցներին և ստանալ հարկեր։ Այս բախումների ամենահայտնի օրինակը Տիկալի և Կալակմուլի միջև դարեր տևած դիմակայությունն էր։ Հետագայում մայաները բախվեցին նաև արտաքին մարտահրավերների՝ այլ ժողովուրդների հետ, ինչպես օրինակ՝ տոլտեկների, որոնք ռազմական ճնշում էին գործադրում և ազդում մայաների մշակույթի վրա։ Մայաների պատմության ամենաողբերգական փուլը իսպանացի կոնկիստադորների հետ պատերազմն էր, որը տևեց գրեթե 200 տարի։ Չնայած իսպանացիների տեխնոլոգիական առավելությանը (հրազեն, պողպատե զենքեր, ձիեր), մայաները համառորեն դիմադրում էին։ Դիմադրությունը հնարավոր էր դառնում նրանց պարտիզանական մարտավարության և այն պատճառով, որ մայաները չունեին միասնական կենտրոն։ Անկումը և ժառանգությունը Մայաների քաղաքակրթության անկումը, որը սկսվեց Դասական շրջանի վերջում, պատմաբանների շրջանում վիճելի է, քանի որ ենթադրվում է, որ դրա պատճառները կարող էին լինել կլիմայական փոփոխությունները, երաշտը կամ քաղաքական անկայունությունը։ Այնուամենայնիվ, մայա ժողովուրդը գոյատևեց, սակայն վերջնական պարտության պատճառ դարձան ոչ միայն ռազմական տեխնոլոգիաները, այլև իսպանացիների բերած համաճարակները (օրինակ՝ ծաղիկը), որոնցից մահացավ բնիկ բնակչության մինչև 90%-ը։ Այսօր մայաների ժառանգները շարունակում են ապրել իրենց նախնիների հողերում՝ պահպանելով իրենց յուրօրինակ լեզուն և մշակույթը։

• Մարտահրավեր՝ Երկարատև և ուժեղ երաշտները խաթարեցին Մայաների գյուղատնտեսությունը
• Արձագանք՝ Մայաները կառուցում էին ջրամբարներ և արհեստական լճակներ՝ անձրևաջուր հավաքելու և պահելու համար։
• Վերջնական արդյունք՝ Ստորգետնյա ջրհորներ անձրևաջրերի համար, հողերի ոջ ինտենսիվ օգտագործում, որը բերեց անկման։

Ացտեկներ

Ացտեկներ, մեզոամերիկյան հնդկացի ժողովուրդ, որը ծաղկում է ապրել կենտրոնական Մեքսիկայում 1300-1521 թվականներին։ Ացտեկները իրենց մեջ ներառում էին կենտրոնական Մեքսիկայի տարբեր էթնիկ խմբեր, մասնավորապես այն ցեղերը, որոնք խոսում էին նահուատլ լեզվով և գերակշռում էին Մեզոամերիկայի տարածքի մեծ մասի վրա 14-16-րդ դարերում։ Ացտեկների մշակույթը ձևավորվել է քաղաք-պետություններում (ալտեպետլ), որոնցից մի մասը միավորվել և կազմել են դաշինքներ, համադաշնությունների կամ կայսրություններ։ Ացտեկների կայսրությունը երեք քաղաք-պետությունից կազմված համադաշնություն էր՝ հաստատված 1427 թվականին։ Այդ քաղաք-պետություններն էին Տենոչտիտլանը, որը մեշիկա ժողովրդի քաղաքն էր, Տեսկոկոն և Տլակոպանը։ Չնայած «ացտեկներ» տերմինը հաճախ գործածվում է միայն Տենոչտիտլանի մեշիկաների համար, այն նաև օգտագործվում է կենտրոնական Մեքսիկայի նահուական պետական կազմավորումների և ժողովուրդներին անվանելու համար՝ թե՛ նախնադարյան ժամանակաշրջանում[1], թե՛ իսպանական տիրապետության շրջանում (1521–1821)[2]: Ացտեկ բառի սահմանումը երկար ժամանակ եղել է գիտական վեճերի առարկա սկսած 19-րդ դարի սկզբին, երբ գերմանացի գիտնական Ալեքսանդր Հումբոդլտը հաստատեց դրա ընդհանուր օգտագործումը։

• Մարտահրավեր՝ Տարածաշրջանում հաճախ էին երաշտները և հորդառատ անձրևները, որոնք ազդում էին բերքի վրա։
• Արձագանք՝ Ստեղծեցին արհեստական կղզիներ, որտեղ մեծ բերք էին աճեցնում։
• Վերջնական արդյունք՝ Ացտեկները գրավում էին հարևան ցեղերի տարածքները հարկերն ու տուրքերը ստանալու համար։

Հին Հունական քաղաքակրթություն

Հին Հունաստանը քաղաքակրթությունների համալիր է, որն ընդգրկել է Եգեյան ծովն իր կղզիներով, Բալկանյան թերակղզու հարավային մասը և Փոքր Ասիայի արևմտյան ափը։ Անտիկ ժամանակների Հունաստանի պատմությունը հույն ժողովրդի դարավոր պատմության վաղ շրջափուլն է, որը ներառել է հունական մութ դարերից մինչև դասական ժամանակաշրջանի ավարտն ընկած ժամանակահատվածը։ Հունաստանի տարածքը բնակեցված է եղել դեռևս հին քարի դարի ժամանակաշրջանում, իսկ մարդկանց բնակության վերաբերյալ ամենահին գտածոները մոտ 270,000 տարվա հնության են։ Դրանք գտնվել են հյուսիսային Հունաստանի Մակեդոնիա նահանգի Պնտրանոլա քարանձավում: Հին Հունաստանի քաղաքակրթության առաջին խոշոր տարբերափուլը Կիկլադյան քաղաքակրթության ժամանակահատվածն է։ Այն տարածված է եղել մ.թ.ա. 3-2-րդ դարերում Կիկլադյան կղզիներում։ Պատմական Հունաստանի տարածքում ձևավորված առաջին խոշոր պետական կազմավորումը եղել է Կրետեի ծովապետությունը, որի հիմնադրումից որոշ ժամանակ անց Հունաստանը թևակոխել է Մինոսյան քաղաքակրթության շրջափուլ։ Մ․թ․ա․ 3-րդ դարում Կրետեն մասնատվում է և վերջինիս տրոհման հետևանքով առաջանում են մի շարք քաղաք-պետություններ։ Դրանք շուտով միավորվում է Կնոսոսի շուրջ, որն էլ իր հզորության գագաթնակետին է հասնում Մինոս արքայի կառավարման տարիներին։ Անտիկ Հունաստանի բրոնզեդարյան պատմության վերջին փուլը Միկենյան քաղաքակրթության ժամանակահատվածն է։ Միկենյան Հունաստանը ունեցել է զարգացած քաղաքակրթություն` շքեղ նահանգներով և քաղաքային կազմավորումներով, ինչպես նաև վեհաշուք արվեստով և կայուն գրային համակարգով։ Հունական ավանդության համաձայն՝ այս շրջանում է տեղի ունեցել Միկենեի թագավոր Ագամեմնոնի գլխավորած աքքայական թագավորների դաշնակցային պատերազմը Տրոյայի դեմ։ Միկենյան Հունաստանն անկում է ապրել Արևելյան Միջերկրականում բրոնզեդարյան մշակույթի վերացումից հետո։ Դրան հաջորդել է Հունաստանի մութ ժամանակաշրջանը։

• Մարտահրավեր՝ Քիչ հող, պառակտում
• Արձագանք՝ Քաղաք պետություններ, նավագնացություն
• Վերջնական արդյունք՝ Հզորացում

Հին Հռոմեական քաղաքակրթություն

Հռոմեական Հանրապետություն (լատին․՝ Res publica Romana)՝ դասական Հռոմեական քաղաքակրթություն, որն սկիզբ է առել Հռոմի թագավորության տապալմամբ մ.թ.ա. 509 թվականից և ավարտվել է մ.թ.ա. 27 թվականին, երբ հիմնադրվեց Հռոմեական կայսրությունը։ Այս ժամանակահատվածում Հռոմի տիրապետությունը Հռոմ քաղաքից վերածվեց գերտերության, որն ընդգրկեց Միջերկրական ծովի ամբողջ ավազանը։ Հռոմի պետական կարգը հանրապետության վաղ ձևերից էր, որում իշխում էին պատրիկները, որոնք հարուստ և հողատեր փոքրամասնություն էին, ովքեր տապալեցին թագավորությունը և հիմնեցին հանրապետությունը։ Նրանք նախկին թագավորների իշխանությունը կիսեցին իրենց միջև և ստեղծեցին ընտրվող մագիստրությունների, ռազմական ղեկավարության և ազդեցիկ այլ պաշտոններ։ Հանրապետությունը ղեկավարում էր երկու Կոնսուլները, որոնց խորհրդակցում էր մագիստրոսների սենատը։ Հասարակական դասերով և կարգավիճակներով որոշվում էր քաղաքացիների ընտրական իրավունքը, որոնք ընտրում էին քաղաքացիական, ռազմական և կրոնական պաշտոնաներին։ Պատրիկների ձայներն ավելի շատ կշիռ ունեին քան պլեբայներինը, ինչը թույլ էր տալիս պատրիկյան փոքրամասնությանն ավելի մեծ իշխանություն ունենալ մի քանի անգամ ավելի պլեբեյներից։

• Մարտահրավեր՝ Իրավակառավարման համակարգը հաճախ բռնապետական էր, ինչը ստեղծում էր քաղաքական անկայունություն։կան համակարգեր, լեգեոններ։
• Արձագանք՝ Հռոմի զինված ուժերը համարվել են ժամանակի ամենահզորներից մեկը, հաջողությամբ տարածվել և պահպանել կայսրության տարածքը։
• Վերջնական արդյունք՝ Զարգացում, անկում։

Արաբական քաղաքակրթություն

Արաբական քաղաքակրթությունը զարգացել է հիմնականում Արևելյան Միջերկրականում և Արաբական թերակղզում, իսկ նրա ազդեցությունը տարածվել է Հյուսիսային Աֆրիկայում և Կենտրոնական Ասիայում: Արաբների մշակույթը և գիտությունները մեծ ազդեցություն են ունեցել պատմության մեջ, հատկապես միջնադարում: Սովորական էր, որ նրանց քաղաքներում ստեղծվում էին դպրոցներ, որտեղ ուսումնասիրում էին մաթեմատիկա, աստղագիտություն, բժշկություն և գրականություն: Արաբական պատմաբանները այն ժամանակվա մշակութային բարգավաճման կարևոր մասն են եղել: Արաբական հռչակավոր քաղաքները, ինչպիսիք են Բաղդադը և Կահիրեն, եղել են գիտության ու արվեստի կենտրոններ: Կորան, որը իսլամի սուրբ գիրքն է, նաև կարևոր դեր է ունեցել Արաբական աշխարհում մշակույթի ձևավորման մեջ: Իսլամի կրոնական ու հասարակական սկզբունքները շատ մեծ ազդեցություն են ունեցել արաբական հասարակությունների կազմակերպման և ճարտարապետության վրա, օրինակ՝ մզկիթներն ու պալատները ներկայացնում են արաբական ճարտարապետության գլուխգործոցներ: Արաբական մշակույթն իր մեջ ընդգրկում է նաև երաժշտություն, պոեզիա, գեղանկարչություն և ձեռագործ աշխատանքներ:

• Մարտահրավեր՝ Մուհամմեդի մահից հետո խալիֆայության մեջ առաջացան գահակալության վեճեր (սուննի–շիա պառակտում)։
• Արձագանք՝ Կրոնը դարձավ միավորող ուժ, օրենքները՝ շարիաթի հիման վրա։
• Վերջնական արդյունք՝ Գիտության, բժշկության, մաթեմատիկայի, աստղագիտության և փիլիսոփայության մեծ նվաճումներ։

Ռուսական քաղաքակրթություն

Ռուսաստան (ռուս.՝ Россия), պաշտոնական անվանումը՝ Ռուսաստանի Դաշնություն (ռուս.՝ Российская Федерация), միջմայրցամաքային պետություն Եվրասիայի հյուսիսարևմտյան հատվածում[7]։ Տարածքի հիմնական մասը գտնվում է Հյուսիսային Ասիայում, իսկ մի մասը՝ Եվրոպայի արևելքում[8]։ Ռուսաստանն աշխարհի խոշորագույն պետությունն է[9] և զբաղեցնում է երկրագնդի ցամաքային տարածքի 1/6-ը[10]՝ ներառելով տասնմեկ ժամային գոտիներ։ Բնակչության թվով 10-րդն է աշխարհում․ ըստ 2024 թվականի տվյալների՝ Ռուսաստանի բնակչության թիվը կազմում է ավելի քան 152 մլն մարդ։ Երկրի ազգաբնակչության 77 %-ը կենտրոնացված է արևմուտքում՝ եվրոպական հատվածում, որտեղ էլ տեղակայված է մայրաքաղաք Մոսկվան։ Վերջինս համարվում է Եվրոպայի խոշորագույն քաղաքը, ինչպես նաև խոշորագույններից մեկն ամբողջ աշխարհում։ Ռուսաստանի նշանավոր քաղաքների թվում են նաև Սանկտ Պետերբուրգը, Նովոսիբիրսկը, Եկատերինբուրգը և Նիժնի Նովգորոդը։ Պետական լեզուն ռուսերենն է, հիմնական բնակիչները՝ ռուսները։ Խոշոր ազգային փոքրամասնություններն են թաթարները, ուկրաինացիները, բաշկիրները, հայերը, չուվաշները, չեչենները և այլն։

• Մարտահրավեր՝ Շարունակվող պատերազմի հետևանքով՝ Ռուսաստանը բախվում է համատարած միջազգային մեկուսացման։
• Արձագանք՝ Փորձ է արվում ձևավորել բազմաբևեռ աշխարհակարգ՝ հակազդելով Արևմուտքի միաբևեռ վերահսկողությանը։
• Վերջնական արդյունք՝ Կայունություն

Ճապոնական քաղաքակրթություն

Ճապոնացիների մասին առաջին գրավոր հիշատակումը եղել է մ.թ. I դարի չինական ժամանակագրության մեջ։ Երկար ժամանակ այլ ազգերից մեկուսացվածությունն իր ազդեցությունն է թողել Ճապոնիայի պատմության և մշակույթի վրա։ Մ.թ.ա. 500 թվից ներկայիս Ճապոնիայի տարածքում սկսվում է յայոյ ժամանակաշրջանը, որը համապատասխանում է Եվրոպայի բրոնզե և երկաթե դարերին և որը տևեց մինչև մ.թ. 250 թ.։ Յայոյ ժամանակաշրջանում է սկսվում ոռոգման եղանակով բրնձի մշակումը, բրուտագործությունը, մանածագործությունը, մետաղների մշակումը և պաշտպանված քաղաքային բնակավայրերի կառուցումը։ Այդ նորույթներն իրենց հետ բերում էին Չինաստանից և Կորեայից վերաբնակվածները։Ճապոնիան հին ու զարգացած մշակույթի երկիր է. ուշագրավ են հին և ժամանակակից վարպետների արվեստը, բնապատկերային գեղանկարչությունը, ճենապակու արվեստը, ճարտարապետությունը, թատրոնը, տիկնիկային թատրոնը։ Հայտնի է հատկապես Կաբուկի թատրոնը, որն սկիզբ է առել թափառաշրջիկ երգիչների ու պարողների կատարումներից և մինչև օրս էլ տարածված է ժողովրդի մեջ։ Ճապոնացիները հայտնի են ծաղկեփնջեր կազմելու և գաճաճ ծառեր մշակելու յուրահատուկ արվեստով։ Համաշխարհային ճանաչում են գտել ճապոնական ձյուդո, կարատե, սումո մարզաձևերը։ Ճապոնիան հայտնի է իր հրաշալիճարտարապետական ու պատմական հուշարձաններով՝ Բուդդայի հսկայական արձաններով ու տաճարներով, մեհյաններով, գեղատեսիլ լանդշաֆտային զբոսայգիներով և թագավորական դղյակներով։

• Մարտահրավեր՝ Ճապոնացիները զարգացրեցին ճկուն շինարարություն (թեթև փայտե տներ), գյուղատնտեսական տեխնոլոգիաներ (բրնձի դաշտերի ոռոգում)։
• Արձագանք՝ Ճապոնիան գտնվում է երկրաշարժերի, հրաբուխների ու ցունամիների գոտում։ Այս բնական աղետները մշտապես սպառնացել են բնակչությանը։
• Վերջնական արդյունք՝ Ճապոնիան դարձավ ուժեղ, միասնական և ինքնատիպ քաղաքակրթություն, որն ի վիճակի էր դիմակայել ինչպես ներքին, այնպես էլ արտաքին ճնշումներին։